Alligatorkruid - Melissa McMasters, Verspreidingsatlas.nl, z.j.

Alligatorkruid

Alligatorkruid is een van oorsprong Zuid-Amerikaanse oeverplant die zowel op oevers als in het water kan gedijen. De soort vormt dikke vegetatiematten waardoor andere planten- en diersoorten worden verdrongen en waterwegen worden geblokkeerd. In Nederland komt de soort nog niet in het wild voor maar waakzaamheid is geboden om introducties te voorkomen.

Hoe herken ik alligatorkruid?

Alligatorkruid (Alternanthera philoxeroides) is een oeverplant die zowel in het water als op oevers kan groeien. De plant vormt dikke, drijvende matten van tot 10 m lange, holle uitlopers. Op het land vormt alligatorkruid bovendien een tot 2 m diep wortelstelsel, waardoor de plant langere tijd kan overleven in droogte.

De tegenoverstaande bladeren zijn 2-10 cm lang, 0,5-2 cm breed en omgekeerd-eivormig tot langwerpig van vorm. Verder zijn de bladeren glanzend donkergroen van kleur en hebben ze korte bladsteeltjes van 1-3 mm. De witte bloemen zijn bolvormig, 1-2 cm in doorsnede en staan op bloemstelen van 1-5 cm lang.

Identificatie van alligatorkruid kan soms lastig zijn omdat de soort veel lijkt op Alternanthera sessilis. De Alternanthera sessilis is echter een eenjarige soort, terwijl alligatorkruid een meerjarige soort is. Een tweede verschil is de bloeiwijze: alligatorkruid heeft een gesteelde bloeiwijze, Alternanthera sessilis is niet gesteeld. Alligatorkruid lijkt ook nog op andere soorten, kijk hier voor de look-a-likes.

Klik op de foto's om ze te vergroten.

Grote foto: Melissa McMasters, Verspreidingsatlas.nl, z.j.

Herkomst – waar komt alligatorkruid vandaan? 

Van oorsprong komt alligatorkruid voor in het stromingsgebied van de Panamarivier in Zuid-Amerika. De plant groeit in of langs langzaam stromend water, maar komt ook voor in kustgebieden, wetlands, bossen, landbouwgebieden, stedelijke omgevingen of op verstoorde gronden. Een groeitemperatuur van 30°C is optimaal voor alligatorkruid. De soort komt zowel in voedselrijke als voedselarme omgevingen voor en heeft bovendien een zeer hoge zouttolerantie.

Verspreiding – Waar komt alligatorkruid voor?

Alligatorkruid komt in Europa alleen in Frankrijk en Italië voor, in Nederland komt de soort nog niet in het wild voor. Hoe de soort in Europa is geïntroduceerd is niet duidelijk. Een mogelijkheid is dat de plant als aquariumplant is geïmporteerd en gedumpt in de natuur. Het is ook mogelijk dat de plant per ongeluk is ingevoerd als gevolg van een verwisseling met Alternanthera sessilis, een plant die veel lijkt op alligatorkruid. Een derde mogelijke introductieroute is als verontreiniging bij andere planten of via verontreinigd vogelzaad. Eenmaal gevestigd kan verdere verspreiding plaatsvinden via stromend water maar ook door waterrecreatie.

De verwachting is dat alligatorkruid zich in de toekomst kan gaan vestigen in meerdere mediterrane landen, zoals Griekenland, Spanje en Portugal. In koelere landen met warmer water kan de soort zich ook vestigen. Vestiging in Nederland lijkt op de korte termijn onwaarschijnlijk door ons ongeschikte klimaat. Het is echter mogelijk dat door klimaatverandering ons klimaat wel geschikt wordt en alligatorkruid zich alsnog zal vestigen in Nederland.

Risico’s - Wat zijn de problemen? 

Alligatorkruid is een snelgroeiende plant die in korte tijd grote wateroppervlakken kan bedekken. In langzaam stromend en ondiep water vormt de soort dikke, drijvende, praktisch ondoordringbare vegetatiematten.

De dichte begroeiing op het wateroppervlak geeft overlast door:

  • Licht en zuurstof kunnen niet meer doordringen in het water, waardoor ondergedoken waterplanten en fauna afsterven.
  • Verdringen van inheemse plantensoorten in de oeverzone.
  • Eutrofiëring van het water (vrijkomen fosfaat vanuit de bodem door zuurstofloosheid als gevolg van afsterven grote massa grote waternavel)
  • Verlanding van de oeverzone door een combinatie van hoge biomassaontwikkeling en zuurstofloosheid (vertraagde vertering plantmateriaal)
  • Remmende werking op de aan- en afvoer van water waardoor de kans op wateroverlast toeneemt.
  • Belemmering van de doorstroming en afwateringen van waterwegen.
  • Hinder voor de scheepvaart, vis- en zwemrecreatie.
  • Financiële consequenties: invasieve exotische oever- en waterplanten zijn over het algemeen moeilijk, en alleen tegen hoge kosten te bestrijden.

Daarnaast kunnen er onveilige situaties ontstaan doordat onduidelijk is waar het land/talud overgaat in het water. Bovendien vormen de dikke matten van alligatorkruid broedplaatsen voor ziekteverspreidende muggen, met risico’s voor mens en dier.

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Sinds 2017 is de verkoop van de plant verboden. Hierdoor is de kans op introducties in het wild sterk verkleind. Alligatorkruid kan echter nog steeds onbedoeld meeliften met verhandelde potplanten en vogelzaad, of voor een andere plant aangezien worden. Controle van handelsstromen is daarom een belangrijke preventiemaatregel.

Hoewel er geen aanwijzingen zijn dat alligatorkruid in Nederland is verhandeld worden particulieren opgeroepen om geen overtollige waterplanten in oppervlaktewater te dumpen. Heeft u te veel waterplanten in uw vijver of aquarium? Gooi ze dan in de groencontainer.

Om eventuele introducties en verspreiding van de plant in Nederland bij te houden, is het belangrijk om de locaties van verwilderde exemplaren te melden. Alligatorkruid gezien? Geef je waarneming dan door via de NOVA-app of Waarneming.nl.

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er? 

Als alligatorkruid wordt aangetroffen in de natuur, dan is het van belang de plant zo snel mogelijk te verwijderen om verdere verspreiding te voorkomen. Hierbij moeten ook de wortelstokken verwijderd worden. Fragmentatie van de plant, zowel van de stengels als van de wortelstokken, moet zoveel mogelijk voorkomen worden omdat deze opnieuw kunnen uitlopen. De plantenresten moeten op de juiste manier vernietigd en afgevoerd worden.

Mechanische bestrijding is lastig omdat ook de wortelstokken moeten worden uitgegraven en daarbij gemakkelijk fragmenteren. Daar komt bij dat de meeste biomassa vaak ondergronds zit. Chemische bestrijding is in veel gevallen geen optie omdat het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in en nabij water niet is toegestaan. Biologische bestrijding met insecten kan in sommige situaties helpen, maar is vaak maar beperkt effectief. Bovendien brengt het uitzetten van (uitheemse) insecten zijn eigen uitdagingen en mogelijke problemen met zich mee.

Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing? 

Alligatorkruid (Alternanthera philoxeroides) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.

Waar vind ik meer informatie?